Ο κόσμος ζει πλέον με την παράξενη αγωνία της επιστροφής στην κανονικότητα μολονότι γνωρίζει ότι αυτό είναι για την ώρα αδύνατο – κι αυτό είναι ένας από τα πιο παράξενα εθνικά συναισθήματα που θυμάμαι. Αντίθετα από αυτό που συμβαίνει σε ευρωπαϊκές χώρες που μέτρησαν (και εξακολουθούν να μετράνε) χιλιάδες νεκρούς εδώ δεν υπάρχει φόβος- δεν υπάρχει όμως και εφησυχασμός. Το καταλαβαίνεις παρατηρώντας τις νέες συνήθειες του κόσμου: σιγά σιγά όλοι βγαίνουν, αλλά τις αποστάσεις από αγνώστους τις κρατούν. Ελάχιστοι πήγαν να βρουν τους φίλους τους μόλις έγινε κατανοητό ότι υπάρχει μια κάποια χαλάρωση. Λίγοι, πολλοί λίγοι, γκρινιάζουν ζητώντας μια εδώ και τώρα κατάργηση κάθε μέτρου, ώστε ν ανοίξουν ταυτόχρονα όλα τα μαγαζιά κι όλες οι επιχειρήσεις. Αντιθέτως πάρα πολλοί είναι αυτοί που προσπαθούν να προσαρμοστούν στις νέες ανάγκες: υπάρχει μια παράξενη αισιοδοξία, αλλά και μια μεγάλη απορία για το τι θα συμβεί παρακάτω. Σαν να ζούμε εντός μια τηλεοπτικής σειράς, να χει τελειώσει ένας κύκλος και να μπαίνουμε στον επόμενο. Του οποίου ξέρουμε, σε γενικές γραμμές το περίγραμμα της υπόθεσης, αλλά όχι και το σενάριο.
Περισσότερο και από την άρση των μέτρων εγώ χθες βράδυ είδα ένα πρωθυπουργό που προσπάθησε να μας θυμίσει ότι υπάρχει ακόμα δρόμος πολύς για να τα καταφέρουμε. Νομίζω πιο πολύ από το να κάνει γνωστά τα μέτρα, προσπάθησε να μας μεταφέρει την ελπίδα του ότι η χώρα θα επιτρέψει σιγά σιγά στην κανονικότητα. Τόνισε φυσικά και την πρόθεση του να συνεχίσει να ακούει τους ειδικούς, όπως ακριβώς έκανε μέχρι τώρα, με όποιο κόστος. Φυσικά υπήρξαν αναφορές στην ανάγκη λειτουργίας της αγοράς, στην στήριξη των επιχειρήσεων, στο άνοιγμα των σχολείων και των πανεπιστημίων – ακόμα και των εκκλησιών: δεν μου έκανε εντύπωση καθώς πρέπει να καλλιεργηθεί ακόμα περισσότερο ένα κλίμα κατανόησης – κι ο κόσμος που εκκλησιάζεται έχει τα δικαιώματα του και λογικά και την ωριμότητα να καταλάβει πως πρέπει να συμπεριφερθεί. Αλλά αν η απόφαση για καραντίνα απαιτούσε από την μεριά μας απλά να αποδεχτούμε μια δοκιμασία, η έξοδος από δαύτη είναι μια υπόθεση πολύ πιο σύνθετη και πολύ πιο δύσκολη. Ένα στοίχημα που εξαρτάται ακόμα περισσότερο από τον καθένα μας.
Η κατανόηση και η υποχρέωση
Όταν αποφασίστηκε η καραντίνα βλέπαμε τις τριγύρω χώρες να μετρούν νεκρούς και καταλαβαίναμε τον κίνδυνο. Κάναμε εν τέλει ότι δεν έκαναν οι Ιταλοί, που υπήρξαν ένα ιδανικό παράδειγμα προς αποφυγή. Τώρα μια χώρα που να μπορείς να την παρατηρήσεις και να μάθεις από τα λάθη της ή τα σωστά της δεν υπάρχει: ακόμα και οι ειδήσεις από την Γερμανία, που πρώτη από τις μεγάλες χώρες προσπάθησε να επιστρέψει στην ομαλότητα, είναι αντιφατικές.
Αυτό που καταλαβαίνω εγώ είναι ότι σε όλες τις ευρωπαϊκές χώρες που θέλουν να βγουν από την καραντίνα υπάρχουν δυο σχολές σκέψεις. Η πρώτη βασίζεται στην ικανότητα των πολιτών να καταλάβουν ότι πρέπει να τηρούν μέτρα αυτοπροστασίας (να κρατούν αποστάσεις, να χρησιμοποιούν μάσκες σε κλειστούς χώρους, να πλένουν τα χέρια τους πολύ συχνά κτλ). Η δεύτερη βασίζει το σχέδιο επιστροφής σε μια κάποια ομαλότητα στη λήψη συγκεκριμένων μέτρων: τα μέτρα που ανακοινώνονται βασίζονται, όχι τόσο στην συμπεριφορά των πολιτών, αλλά στην ανάγκη συμμόρφωσής τους. Αυτή η δεύτερη σχολή βασίζεται στο ότι θα υπάρξουν από την πλευρά των ειδικών προβλέψεις που (θα) αφορούν τα πάντα – από το πόσοι άνθρωποι θα μπαίνουν στο μετρό, μέχρι το σε ποια απόσταση πρέπει να κάθονται οι θαμώνες των εστιατορίων. Οι κυβερνήσεις προβλέπω ότι θα ήθελαν πολύ να γίνει το δεύτερο, δηλαδή να υπάρξουν προβλέψεις για όλα και όλα να τηρηθούν. Αλλά κάτι μου λέει πως αυτό στο οποίο πρέπει να ποντάρουν είναι το πρώτο: όπως και η καραντίνα έτσι και η επιστροφή στην ομαλότητα πρέπει να βασιστούν στην ενημέρωση του πολίτη και στην διάθεσή του να συνεργαστεί χωρίς πολλούς καταναγκασμούς. Αυτό νομίζω στην χώρα μας μπορεί να αποδειχτεί πάλι το μυστικό της επιτυχίας: η κατανόηση είναι σημαντικότερη από την υποχρέωση.
Η ικανότητα προσαρμογής
Οσο οι μέρες περνούν έχω την βεβαιότητα ότι οι Έλληνες έδειξαν μια παράξενη ικανότητα προσαρμογής στη νέα πραγματικότητα φέρνοντάς την κατά κάποιο τρόπο στα μέτρα τους. Κατάλαβαν π.χ πως πρέπει να θυσιάσουν την κοινωνική τους ζωή και για δυο μήνες περίπου απέφυγαν φίλους, γνωστούς και μεγάλες παρέες. Σίγουρα κατάλαβαν την ανάγκη της υγιεινής: όχι τυχαία το πρώτο που εξαφανίστηκε από φαρμακεία και σούπερ μάρκετ ήταν το αντισηπτικό. Δεν χωρά αμφιβολία πως βρήκαν τρόπους να προστατέψουν παππούδες και γιαγιάδες αλλά και να ασχοληθούν σωστά με τα παιδιά τους – ειδικά τα μικρά. Την ίδια στιγμή κατάφεραν να ζήσουν την καραντίνα χωρίς να αποκτήσουν ψυχολογικά προβλήματα – ακριβώς γιατί την είδαν ως δοκιμασία κι όχι ως ψυχαναγκασμό: όποτε χρειάστηκε την ντρίπλαραν με τον τρόπο τους. Κυρίως βρήκαν νέες απολαύσεις: άλλοι ανακάλυψαν το περπάτημα, άλλοι τη μαγειρική, άλλοι το Νetflix. Ήδη από τις μέρες του Πάσχα όλοι στις μεγάλες πόλεις κυκλοφορούν πολύ. Τα πάρκα γέμισαν, οι μπαμπάδες βγάζουν τα παιδιά βόλτες, όλοι αναζητούν χώρους για να τρέχουν και να περπατάνε αφού τα πάρκα ήταν κλειστά. Αλλά τα κρούσματα συνεχώς πέφτουν. Γιατί; Γιατί μοιάζει να έχουμε αρχίσει να μαθαίνουμε να ζούμε με τον ιό. Αυτό, στο δεύτερο στάδιο της περιπέτειας, μοιάζει να είναι και το βασικότερο. Ισως και το μόνο αληθινά αισιόδοξο σημάδι: ο κόσμος ξέρει και καταλαβαίνει τι πρέπει να κάνει. Ακούει και προσαρμόζεται. Κι έχει, για την ώρα, κι ένα καταπληκτικό ένστικτο.
Εμείς δεν βγαίναμε να χειροκροτάμε στα μπαλκόνια κάθε βράδυ όπως οι Ισπανοί, και δεν ακούγαμε τενόρους να ερμηνεύουν το Οh sole mio. Οι γιατροί μας δεν τραγουδούσαν το «Υou never walk alone» και κανείς πρωθυπουργός μας δεν ασθένησε, ώστε να ανησυχήσουμε και να μαζευτούμε. Κάναμε κάτι πιο απλό αλλά και πιο χρήσιμο από αυτά: πήραμε την υπόθεση στα σοβαρά. Φυσικά υπήρξαν και εξαιρέσεις: πάντα θα υπάρχουν. Αλλά η καραντίνα πέρασε γιατί όσοι πήραν μέρος σε αυτή δεν την αντιμετώπισαν ως ευκαιρία για να φτιάξουν θεαματικές εικόνες για τα δελτία ειδήσεων, που θα έβλεπαν σε όλο τον κόσμο, αλλά ως δοκιμασία προσαρμογής: τέτοια είναι κι αυτή που μας περιμένει. Πιο δύσκολη σίγουρα, αλλά πάλι το πράγμα εξαρτάται από μας.
Ισως είναι η δική μας
Καλά κάνουν οι ειδικοί και σχεδιάζουν πρωτόκολλα – φυσικά πρέπει να προσέξουμε τις λεπτομέρειες της νέας κοινωνικής μας ζωής για να μην ξαναφουντώσει η διασπορά. Αλλά αν για κάτι είμαι αισιόδοξος είναι γιατί έχω την ελπίδα πως πολλά καταλάβαμε, αρκετά μάθαμε και κάτι πλέον ξέρουμε. Η καραντίνα ήταν χρήσιμη για να κάνει ο ιός τον πρώτο και πιο επικίνδυνο κύκλο του. Η συνέχεια θα είναι δύσκολη και η πιθανότητα νέων περιορισμών υπαρκτή: χωρίς θεραπείες και εμβόλια αυτός ο ιός δύσκολα νικιέται. Αλλά αν λίγο βοηθήσει κι ο πανίσχυρος ήλιος, αν έρθει η πολυπόθητη άνοδος της θερμοκρασίας κι αν συνεχίσουμε να βρίσκουμε απολαύσεις ακόμα και αυτές τις στιγμές του αφόρητου περιορισμού, πιστεύω πως μπορεί πάλι να τους καταπλήξουμε όλους. Και ίσως αυτή η χώρα πρότυπο που τα κατάφερε και όλοι την κοιτάζουν ως παράδειγμα προς μίμηση να αποδειχτεί τελικά η δική μας. Όχι η «Ελλαδίτσα μας». Αλλά η ωραία Ελλάδα μας…
